द प्रदेश टाइम्स / जनकपुरधाम जितिया (पावैन) पर्व चन्द्रमासमा पर्ने ब्रत हो । यो पर्व हरेक बर्ष आश्विन महिनाको कृष्णपक्षको सप्तमी र नवमी तिथि सम्म तिन दिन सभ्य र भव्यताका साथ मनाइने ठुलो कष्टप्रद ब्रत हो । यो नितान्ता कठिन पर्व हो। यो पर्व महिला दिदि, बहिनीहरुले मनाइने पर्व हो ।
जितियाको शाब्दिक अर्थ संस्कृति “जिवित्पुत्रिका” हिन्दि भाषामा “जिउतिया” तथा गाउघरमा स्थानीय भाषामा “जितिया” भन्ने गरिन्छ ।
जितिया पर्वको विशेषता ः–
प्रथमतः जितिया (पावैन) पर्व विवाहित महिलाहरुले माइतिघरमा आएर व्रत लिने गर्दछन । यो पर्वमा दिदि, भाई दाजु बहिनीको अपार माया, ममता र स्नेहको तथा आमा–बुवा सँगको दुःख–सुख साट्ने तथा भला कुसारी गर्ने अवशरको रुपमा लिइन्छ ।
दोस्रोः महिलाले जसले सन्तान प्राप्त गर्न सकेको छैन, त्यसले सन्तान पाउनका लागि जितिया ब्रत बस्ने गर्दछन । साथै जुन महिला दिदि, बहिनीहरुले आफ्ना पतिपरमेश्वर र सन्तानको शरिर स्वस्थय, दीर्घायु र जीवन सुखमय बनाउनको लागि भगवान सुर्यनारायण पुत्र “जिमुतवाहन” संग बरदानका लागि कष्ट ब्रत बस्ने गरेको पाइन्छ।
तेस्रोः– हिन्दुधर्मवलमीहरुले गर्ने कुलपुजा, मुर्तिपुजा, विभिन्न तिथि मितिमा हुने चाड पर्वमा गरिने पुजा पुरुषले गर्दै आएको पाइन्छ । तर जितिया पर्वमा पुजा गर्ने महिला हुन्छन । किनकि “जितिया” को कथा वाचन गर्ने ब्यक्ति पुरुष भएपनि कथाको भाव अनुसार बेला–बेलामा पुजा गर्ने महिलाहरु नै हुन्छन ।
चोथोः– जितिया ब्रतमा महिलाहरुमा गच्छेअनुसारको गरगहना तथा पोशाक परिहन मा सहभागी हुन आँउदा एउटा जातिय पहिचान गराउनुको साथै आफ्नो परम्परागत संस्कृती झल्कनुको संरक्षण र प्रबद्र्धन पनि हुन जान्छ ।
पाँचौः– जितिया पर्व अति संवेदनशिल पर्व हो । यो पर्वमा नवविवाहित महिलाले सुइद(सुद्धीकरण) नलागुञ्जेल जितिया ब्रत लागु(उठान)गर्न पाउदैन। सुइद लाग्नु को अर्थ– खरोदिन(शनिवारको दिन) स्नान गरेर विधि विधान अनुसार शुरु गर्नु हो । त्यस्तै आइतबारका दिन उपवास (निराहार ब्रत) बस्नु र सोमबार विधि अनुसार पारन (समापन) गर्नु हो ।
छैठौः–जितिया ब्रतले मृत्युवरण गरेका पितृहरुको उद्धार गर्ने कार्य पनि जनाउँदछ, किनकी जितिया पर्वको तिथि सोह्र, श्राद्ध अन्र्तगत पर्दछ । जुन सोह्र श्राद्ध अन्य समुदायले गर्ने गरेको पाइन्छ । यो जितिया पर्व मेची देखी माहाकाली सम्म थारु समुदायको बासोबास भएको जिल्लाहरुमा मनाइने गर्दछ । यो पर्व आदिवासी थारु लगाएर मिथिला, मधेसी समुदायका महिलारु पनी आ–आफ्ना तरिकाले मनाउने गरेको पाइन्छ ।
जितिया पर्वको विधि विधानको संक्षिप्त वर्णन ः
पहिलो दिन ः लहाई(लाही) ः– यो दिन ब्रतालु महिला दिदिबहिनीहरुले विहान सबेरै उठेर आँगन गाईको गोवरले लिप्दछन । त्यसपछि घिरौलाको पातमा, पिना कमेरो माटो, घिरौलाको फुल लिइ नदि, कुँवा, इनार, पोखरी, टयुवेलमा गई सुर्य भगवानलाई चढाएर पीना र कमेरो माटो ले कपाल माझने, धुने र नुहाउने काम गर्दछन । त्यसपछि मिठा खानेकुरा खाएर मठ–मन्दिर तिर घुम्न जान्छन,रमाइलो गर्छन ।
त्यही राती, रातको १२ बजे पश्चात माछा,दुध,दही र अन्य परिकारहरुको पकवान तयार गर्दछन । केटाकेटीहरु मस्त निदाईहरेको बेलामा ब्रतालुले अघाउँजी खान्छन । खाना खाइरहेको बेला कुनै पनि चरा चुरुङ्गी वा केटा केटीहरुको अवाज (सुनिनु) आउनु हुदैन । कसैको घरमा ब्रतालु भोजन गरिहरेको बेला कतै नानी रोएको वा अन्य पशुपन्क्षीको अवाज सुनियो भनिे यथासिघ्र भोजन ग्रहण गर्न बन्द गर्नु पर्छ । यो समयको भोजन लाई थारु भषामा “ओठघन” भनिन्छ । यसै प्रसङ्गमा एउटा थारु कहावत छ ः– “जितिया पावैन वर भारी, धिया–पुताके ठोइक सतावे अपना लेल्क भोइर थारी”।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्